ZESPÓŁ REGIONALNY MYSTKOWIANIE
Zespół Regionalny Mystkowianie powstał w 2014 roku. Działa pod patronatem Gminnego Ośrodka Kultury w Kamionce Wielkiej i Stowarzyszenia Przyjaciół Zespołu Regionalnego Mystkowianie. Założycielem Zespołu był Benedykt Poręba. Zespół tworzy 109 osób – grupa młodzieżowa, reprezentacyjna, senioralna oraz kapela. Zespół prezentuje folklor Lachów Sądeckich z pogranicza lachowsko-pogórzańskiego, jak również kulturę innych subregionów Sądecczyzny (Lachów Sądeckich z centrum regionu, Mieszczan Ziemi Sądeckiej, Rusnaków, Pogórzan oraz tańce XX-lecia międzywojennego z Nowego Sącza). W swoim repertuarze ma również tańce Krakowiaków Zachodnich oraz Krakowiaka Narodowego. Zespół jest pomysłodawcą i organizatorem Przeglądu Tradycyjnego Śpiewu Lachów Sądeckich „Ciotcyne Śpiywonie” i Karpackiego Festiwalu Tańca – Spotkań z Lachami Sądeckimi. Zespół wprowadza formy upowszechniania lokalnej kultury: prelekcje na temat regionu w placówkach publicznych, uczestniczy w festiwalach/wydarzeniach w Polsce i za granicą, prowadzi naukę gry na instrumentach, warsztaty śpiewu, tańca, zajęcia z haftu, prezentację lachowskiej kuchni.
Kadra zespołu prowadzi badania etnograficzne wsi Mystków i okolic (wywiady z najstarszymi mieszkańcami, analiza starych fotografii), które pozwoliły zrekonstruować zapomniany folklor pogranicza lachowsko-pogórzańskiego. Odtworzył unikatowe w skali kraju stroje z części wschodniej regionu (m. in. hołośnie, kurpiele, karbioki, katanka adamaszkowa, spódnice muślinowe, czepce tiulowe, żupan – kroju czamary polskiej, wstążki i wizytki żakardowe, starodawne gorsety, drewniorki, zajączkówki, spódnice z wzorzastych perkali czy farbowanych płócien). Większość utworów prezentowanych przez Zespół jest unikatowych, odnalezionych podczas badań terenowych lub przekazanych przez najstarszych członków Zespołu, którzy mają już ponad 80 lat. Do najcenniejszych należy zaliczyć: tańce zabawowe (walc starodawny – po raz pierwszy pokazywany w archaicznej formie, ze zmiennym tempem, kowol,), melodie (polka sumionka, polka z liściem, polka w lewo, mazurka mystkowska, polka sumionka, hola walc, polka „Hej poza las” oraz pastorałki, gry i zabawy (Królewna, Szewczyk, Wąż). Inscenizacje obrzędowe Mystkowian przybliżają kulturę przodków oraz pozwalają odkrywać korzenie. Są to np. Muzyka na Śmigurt, Kolęda na Mystkowie, Po jarmarku, Na Św. Andrzeja, W karczmie, Powót z asenterunku, Na jesioni, Na Wielko Niedzielo, Wesele, programy kolędnicze oraz muzyczno-wokalne.
Zrealizowane badania pokazały, że Mystków jest wsią znajdująca się na podwójnym pograniczu. Z jeden strony jest buforem między granicą góralsko-krakowską, z drugiej natomiast łączy pogranicze lachowsko-pogórzańskie. Te cechy w połączeniu z mocnym, wpływem kultury łemkowskiej, cesarskiej i niedalekiej odległości do miasta powodują jego unikatowość w postaci bogactwa kulturowego.
Mystkowianie poprzez realizację nowych widowisk folklorystycznych, uczą szacunku do rodzimej tradycji. Idea ta zaangażowała mieszkańców Mystkowa i okolicznych gmin. Nieocenioną wartością Zespołu jest jego wielopokoleniowość, a „żywymi nosicielami” mystkowskiej tradycji są najstarsi członkowie (ponad 87-letni), którzy poprzez gwarę oraz liczne wspomnienia przekazują ją młodszym pokoleniom, a to gwarantuje jej trwałość i możliwość poznania swoich korzeni. Działania te umożliwiły nie tylko widowiskową prezentację folkloru, ale również jego przeniesienie do domów. Dzięki zabiegom członków zespołów obserwuje się ponowne: chodzenie po kolędzie, mówienie gwarą, udział w uroczystościach rodzinnych w stroju regionalnym oraz szycie i haftowanie, muzykowanie czy udział w zabawach tanecznych.
Zespół wprowadza formy upowszechniania lokalnej kultury: nagranie płyty z zapomnianymi pastorałkami, realizacja filmu „Na Mystkowie grajo”, prelekcje na temat regionu w placówkach publicznych, udział w licznych festiwalach, uroczystościach w Polsce i za granicą, stała współpraca z organizacjami społecznymi (KGW, OSP), prowadzenie nauki gry na instrumentach, warsztaty śpiewu, zajęcia z haftu, prezentacja lachowskiej kuchni, działalność charytatywna. Zespół współpracuje przy organizacji warsztatów tanecznych oraz przygotowaniu programu lachowskiego dla zespołów spoza regionu (Wiosna w Szamotułach, PAFDC z Nowego Jorku), był również gospodarzem I Ogólnopolskich Warsztatów w Regionie.
Przez 10 lat istnienia zespół był ambasadorem kultury lachowskiej zarówno w Polsce, jak i za granicą. Wziął udział w 27 zagranicznych podróżach na 4 kontynentach, odwiedzając m.in. Francję, Niemcy, Litwę, Czechy, Węgry, Turcję, Ukrainę, Rosję, Rumunię, Słowację, Chile, Meksyk, Chorwację, Włochy, Belgię, Peru, Macedonię, Grecję, Indie, Japonię, Kolumbię oraz Koreę Południową.
Zespół, który jest członkiem CIOFF oraz IOV zdobył liczne nagrody oraz wyróżnienia, m.in. Grand Prix „Puchar Czarnych Diamentów” Ogólnopolskiego Festiwalu Tańca Power (2024), Brązowe i Srebrne Żywieckie Serce na Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu (2019, 2023), Brązową Ciupagę Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem (2018), Grand Prix Ogólnopolskiego Konkursu Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie (2017), trzykrotnie pierwsze miejsce na Międzykulturowym Festiwalu Folklorystycznym „Zagłębie i Sąsiedzi” w Dąbrowie Górniczej (2017, 2019, 2023) i wiele innych.
Zespół został odznaczony m.in. Odznaką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, Srebrnym Medalem Województwa Małopolskiego „Polonia Minor”, Główną Nagrodą Województwa Małopolskiego im. Władysława Orkana oraz Odznaką „Zasłużony dla Gminy Kamionka Wielka”.
